Achtergrond Afghanistanmissie

De eerste Nederlandse missie in Afghanistan speelt zich af in de noordelijke provincie Baghlan, waar een contingent belast is met de wederopbouw van deze provincie. Het gaat hier om wederopbouw in de breedste zin van het woord: organisatiestructuur van de overheid, opnieuw opzetten van het schoolsysteem, bouw van scholen, bevorderen van de bedrijvigheid, het geven van business classes op het hoger onderwijs, de bouw van bruggen, kleine waterkrachtcentrales, riviercorrecties enzovoorts. Defensie maakt hierbij gebruik van zogenaamde Functioneel Specialisten uit de burgermaatschappij, die hiervoor telkens voor ongeveer 2 maanden worden uitgezonden.
Voordat ik wat meer vertel over dit fenomeen eerst wat achtergrondinformatie over de activiteiten in Afghanistan.

Na het verdrijven van het Taliban regime en nadat in december 2001 Hamid Karzai geïnstalleerd is als hoofd van de zgn. interim regering is hij uiteindelijk bij de verkiezingen in 2004 op democratische wijze gekozen tot president. Gezien de deplorabele en anarchistische staat waarin het land na 22 jaar oorlog verkeerde, en nog steeds verkeert, verzocht Karzai de Verenigde Naties om assistentie bij de ordehandhaving in en wederopbouw van Afghanistan. Dit werd de ISAF, wat staat voor International Security Assistance Force. Het is goed om te beseffen dat de opdracht van ISAF op verzoek van deze democratisch gekozen president tot stand is gekomen: we zijn hier dus te gast.

De opdracht van ISAF kent een aantal focusgebieden. Het eerste gaat om het inzamelen van de vele wapens van de voormalige krijgsheren en milities. Hierbij gaat het om wapens die vrijwillig worden ingeleverd of onbewaakt worden gevonden. Een probleem is dat de vernietiging van de wapens soms de inzameling niet bijhoudt waardoor de diverse inlevercontainers wel een erg eenvoudige “leverancier” worden voor de makers van zgn. IED’s (Improvised Explosive Devices). Je neemt gewoon een oud projectiel achter op je fiets mee en maakt daar thuis een geïmproviseerde bom van.
Het tweede focusgebied is het opbouwen, uitrusten en trainen van de politie. Op het PRT draagt het Nederlandse contingent lokaal bij aan deze activiteit door regelmatig de lokale politie te trainen. Een activiteit die door de Marechaussee wordt uitgevoerd. Een soortgelijk focusgebied betreft het opbouwen en structureren van het Afghaanse leger, de ANA. Ook hier dragen we op het PRT lokaal aan bij door met het ANA gezamenlijk te oefenen en patrouilles uit te voeren.
Het vierde ISAF focusgebied is het opbouwen van de rechtsstaat. Hierbij moet je denken aan het maken van wetten en een rechterlijke macht. De rechtbanken hebben het direct razend druk, bijvoorbeeld met terugkerende vluchtelingen die hun bezit weer opeisen.
Het laatste focusgebied tenslotte is gericht op het uitbannen van de papaverteelt en de opiumhandel. Een bijzonder moeilijke taak omdat papaverteelt diep geworteld zit in de historie van de Afghanen. Van oudsher voor eigen gebruik, maar sinds de jaren ‘70 ook voor de handel. De Taliban maakte gebruik van de opiumhandel om hun regime te bekostigen. Afghanistan is goed voor meer dan 80% van de opiumwereldproductie en zo’n 10% van de bevolking is erbij betrokken. In het aanpakken van de papaverteelt wordt continu gezocht naar acties die duidelijk maken dat het probleem serieus aangepakt wordt, maar die niet de boeren direct tot de bedelstaf veroordelen. Overigens is papaver net als onkruid bijzonder hardnekkig: je kunt met een bulldozer een veld omploegen, maar een paar weken later groeien de plantjes weer als nooit tevoren. In de provincie Baghlan zijn geen papavervelden van enige omvang. De meeste velden bevinden zich in het zuiden.

Naast deze landelijke focusactiviteiten kent ISAF in de noordelijke provincies van het land de Provinciale Reconstructie Teams, zoals het Nederlandse, die de provinciale overheden ondersteunen met de wederopbouwtaak. Deze PRT’s worden door verschillende landen bemand. Het PRT-concept wordt in de volgende fase van de wederopbouw van Afghanistan gefaseerd ook in de zuidelijke provincies geïmplementeerd, waarbij Nederland dus de provincie Uruzgan voor haar rekening neemt.

Het proces van wederopbouw zal hier ongetwijfeld nog decennia kosten. Hier betreft het de verandering van de totale maatschappij, waarbij de mogelijke problemen onvoorstelbaar groot zijn. Gezien de cultuur, religie en historie van het land zal het niet direct een maatschappij naar Westers model kunnen worden, maar moet een vorm worden gevonden die past bij de Afghanen. Zo hebben wij in ons werk te maken met formele civiele structuren en organen, die helaas nog niet altijd zo democratisch tot stand lijken te zijn gekomen, en informele structuren als de shora’s, de oude “dorpsraden”. We willen en moeten werken met de formele structuren, maar de rol van de shora’s is niet uit te vlakken. Soms lopen de structuren ook in elkaar over als bijvoorbeeld de overbelaste rechters in de frequent voorkomende conflicten over grondeigendom de shora’s als mediator laten optreden.
Maar vanuit de ervaringen, die de afgelopen jaren zijn opgedaan in het noordelijke gebied, kan gezegd worden dat er een start is gemaakt met de wederopbouw aldaar. Ook de bevolking is over het algemeen enthousiast over onze bijdrage en komt ook zelf met ideeën en initiatieven en lijkt soms zelfs ongeduldig als bepaalde zaken niet snel van de grond komen.